Warto wiedzieć

Pszczoły są owadami żyjącymi w wielkich społecznościach. W lecie, w okresie pełnego rozwoju rodzina pszczela może liczyć nawet 80 tys. osobników, zimą liczba ta spada do 10 tysięcy.

Najważniejszym osobnikiem w pszczelej rodzinie jest matka, zwana czasami królową. Jest ona całkowicie zależna od swoich opiekunek – pszczół robotnic, które je karmią i pielęgnują. Posiada żądło, ale używa go jedynie w walce z innymi matkami. Matka prawie całe życie przebywa w gnieździe, wylatuje tylko na czas lotu godowego i w czasie rójki, czyli podziału rodziny, który występuje zazwyczaj od połowy maja do początku lipca. Z ula matecznego wylatuje część zazwyczaj młodych pszczół ze starą matką. W ulu pozostaje matecznik z którego rozwinie się nowa, która po pomyślnym locie godowym podejmie swoje zadania. Rój, czyli pszczoły wylatujące z ula siadają niedaleko np. na drzewie i przybierają postać kuli lub grona. Zwiadowczynie znajdują nowe miejsce niekiedy kilka km dalej. Tam rozpoczyna się budowa gniazda i gromadzenie pokarmu na zimę.

Najwięcej jest pszczół robotnic – są to samice, których larwy karmione były uboższym pokarmem, co przyczyniło się to do utraty możliwości składania przez nie jaj. Robotnice posiadają żądło, którym bronią się i walczą z intruzami. Zajmują się one wykonywaniem prac związanych z życiem i działalnością społeczności, przystępują do pracy zaraz po przepoczwarzeniu i mają przydzielane konkretne funkcje w zależności od swojego wieku. Najmłodsze porządkują komórki w których przechodziły rozwój, następnie zajmują się karmieniem larw. Kolejna grupa to pszczoły zajmujące się budowaniem plastrów. Starsze pszczoły pełnią rolę strażniczek ula, odbierają i przerabiają nektar, są pszczołami kitującymi i zwiadowczyniami. Najstarsze to pszczoły lotne, które zajmują się zbieraniem pyłku i nektaru.

W rodzinie pszczół żyją również samce zwane trutniami, nie posiadające żądeł. Nie wykonują w ulu żadnych prac, zjadają pokarm przygotowany przez robotnice, ich jedynym zadaniem jest udział w rozmnażaniu. Trutnie żyją tylko w ciągu lata, jesienią są wypędzane z ula i giną z głodu i zimna.

Pszczoły zimują w ulu w formie kuli o średnicy około 25 cm w wolnych przestrzeniach pomiędzy poszczególnymi plastrami. Nie zapadają w sen zimowy, odżywają się aby się ogrzać.

Jest ono konsekwencją kontaktu płciowego matki z trutniami podczas lotu godowego, który matka odbywa tylko raz w życiu. Matka wabi trutnie specjalnym zapachem, w zapłodnieniu bierze udział kilka osobników, które zaraz giną. Po powrocie do ula, po 7 dniach matka zaczyna składać jaja. Pszczoły przechodzą przeobrażenie zupełne, tzn. z jaj wylęgają się larwy (czerw), które przeobrażają się w nieruchomą poczwarkę, z której wykluwa się postać dorosła. Składane są następujące rodzaje jaj: do komórek pszczelich zapłodnione, z których rozwiną się robotnice, do komórek trutniowych niezapłodnione, z których rozwiną się trutnie. Zapłodnione jaja matka składa również do miseczek matecznikowych, które służą wyłącznie do wychowania przyszłych matek. Larwa matki pszczelej karmiona jest bardzo obficie najwyższej jakości mleczkiem pszczelim, aż do przeistoczenia się w poczwarkę. Larwy robotnic, tylko przez pierwsze trzy dni są karmione pełnowartościowym mleczkiem pszczelim, później mieszaniną pyłku i miodu. W szczególnej sytuacji, gdy zginie matka pszczoły podejmują próbę ratowania rodziny, która polega na wyhodowaniu matki ratunkowej. Wybiera się wówczas najmłodszą larwę pszczelą nie karmioną jeszcze ubogim pokarmem miodowo-pyłkowym.

Miód - powstaje z nektaru kwiatowego i spadzi, które są zbierane przez robotnice za pomocą długiego języczka, przenoszone i gromadzone w plastrach w ulu. Do tego surowca dodawane są enzymy powodujące rozpad sacharozy na cukry proste - glukozę i fruktozę. W przyniesionym do ula nektarze bądź spadzi jest ich zaledwie kilkanaście procent.Poprzez odparowanie wody pszczoły doprowadzają do tego, że w dojrzałym miodzie jest około 80 % cukru. W zależności od surowca wyróżnia się miody kwiatowe (nektarowe) np. rzepakowy, wrzosowy, gryczany, akacjowy, lipowy, malinowy, wielokwiatowy lub spadziowe – najczęściej z drzew iglastych. Spadź jest to słodka wydzielina mszyc i czerwców (niewielkie owady, pasożyty roślin). Spośród drzew liściastych najlepiej spadzi mają: lipa, wierzba, dąb, grab, klon i osika. Każdy z miodów ma specyficzny kolor np. miody spadziowe są ciemne, smak oraz właściwości dietetyczne i zdrowotne. Jest on stosowany zarówno jako środek spożywczy jak i lek. Jest źródłem łatwo dostępnej energii, wzmacnia system nerwowy, ma pozytywny wpływ na pracę wątroby, wzmacnia serce, stabilizuje ciśnienie krwi, przyspiesza trawienie oraz ma działanie lekko przeczyszczające, ma także działanie kosmetyczne - przeciwdziała procesom starzenia. Obecność między innymi inhibiny powoduje że miód ma działanie bakteriostatyczne (hamuje rozwój bakterii), a nawet bakteriobójcze.

Pyłek pszczeli - zbierany jest do specjalnych koszyczków umieszczonych na ostatniej parze odnóży. Pszczoły zlepiają go z miodem i przenoszą w postaci grudek. Gdy koszyczki na obu odnóżach napełnią się i zaczynają wyglądać jak wypchane siatki z zakupami pszczoła wraca do ula i oddaje pożytek pszczole magazynierce. Zawartość koszyczka (obnóże) jest upychany w komórkach pszczelich w plastrach, ulega fermentacji i przekształca się w pierzgę. Jest to podstawowe źródło białka i jeden z głównych pokarmów młodych pszczół. Pyłek pozyskuje się, zmuszając pszczoły zbieraczki do przechodzenia przez poławiaczki pyłku rozpostarte u wejścia do ula - część pyłku (ta na włoskach) zostaje na siatce. Pyłek po pozyskaniu powinien być szybko wysuszony, przechowuje się go w hermetycznych pomieszczeniach nie dłużej niż rok. Zalecany jest jako substancja dietetyczna i wzmacniająca, dobrze działa na trawienie.

Wosk - jest to substancja wydzielana przez młode pszczoły, która służy im do budowania plastrów w ulu. Wosk produkowany jest przez gruczoły znajdujące się na spodniej części odwłoka pszczoły robotnicy. Produkcja wosku zależy od jej wieku. Największa jest w trzecim tygodniu życia pszczoły. Człowiek wykorzystuje go przez stapianie pustych plastrów i używa do produkcji świec, maści i kosmetyków.

Kit pszczeli (propolis) - jest to wonna, lepka mieszanka żywic zbieranych przez pszczoły z pąków kwiatów i liści uzupełniona domieszką miodu i pyłku. Propolis służy pszczołom do uszczelniania ula. Zalicza się ją do cennych naturalnych substancji leczniczych. Posiada właściwości regeneracyjne, antybakteryjne, znieczulające i stymulujące odporność. Jest składnikiem wielu leków.

Mleczko pszczele - jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczół karmicielek, ma gęstą, półpłynną konsystencję, kolor jasnożółty do jasnoszarego. Mleczko charakteryzują silne właściwości antybiotyczne, poza tym wzmacnia odporność, usuwa zmęczenie i poprawia apetyt.

Wysokość produkcji miodu bezpośrednio zależy od ilości obficie nektarujących roślin w najbliższej okolicy gdyż najwięcej miodu powstaje z nektaru kwiatowego. Do najcenniejszych roślin miododajnych należą:

Rzepak – rzepak ozimy zakwita na początku maja, jary na przełomie maja i czerwca. Kwitnienia trwa około 3 tygodni, najwięcej nektaru produkowane jest w początkowej fazie kwitnienia. Miód rzepakowy w stanie płynnym jest jasnożółty ale szybko się krystalizuje ma wówczas biały kolor i wyglądem przypomina smalec.

Gryka - jest rośliną kwitnącą przez 3-4 tygodnie w lipcu, bogatym źródłem pyłku i nektaru. Wydzielaniu dużej ilości nektaru sprzyja ciepła, słoneczna pogoda oraz duża wilgotność powietrza. Miód gryczany charakteryzuje się ciemnobrązową barwą, silnym zapachem i ostrym smakiem. Jest jednym z bardziej cenionych na rynku.

Lipa – rozpoczyna kwitnienie już w połowie czerwca i daje dobre pożytki jeżeli występuje w dużej ilości. Kwiaty lipy mają płytkie nektarniki w związku z tym łatwo mogą być wypłukiwane przez deszcze lub wysuszane przez wiatr. Lipy to również drzewa, na których często pojawia się spadź. Produkują ją mszyce zdobniczki lipowej, czasami dają większy pożytek niż nektar z kwiatów. Miód lipowy w postaci płynnej jest zielonkawożółty ma ostry smak i silny zapach, skrystalizowany jest jasnożółty i ma postać grudek.

Mniszek lekarski – ma on duże znaczenie jako pożytek dla pszczół ze względu na pospolite występowanie. Kwitnie w maju, około miesiąca, do wytworzenia dużej ilości nektaru wymaga ciepłej, niemal upalnej pogody.

Robinia akacjowa – należy do najbardziej miododajnych roślin w Polsce, kwitnie na przełomie maja i czerwca, kwitnienie trwa około 10 dni. W ciepłe dni nektar jest łatwo dostępny dla pszczół, gdy jest zimno drzewo nie jest odwiedzane przez pszczoły. Miód akacjowy jest jasny i długo nie krystalizuje zawiera w porównaniu do innych dużo większą ilość sacharozy.

Facelia błękitna – jednoroczna roślina miododajna, którą uprawia się na paszę zieloną i kiszonkę oraz jako poplon. Wysiana zaraz po żniwach zdąży jeszcze zakwitnąć. Najlepsze pożytki daje się z siewów wczesnowiosennych. Miód faceliowy jest jasnożółtawy, delikatnie pachnący o przyjemnym zapachu.

Wrzos – wrzosowiska spotykane są zazwyczaj na piaszczystych glebach w suchych lasach sosnowych i brzozowych. Kwitnienie rozpoczyna w drugiej połowie sierpnia, trwa ono zazwyczaj 3-4 tygodnie. Wydzielaniu dużej ilości nektaru sprzyja występowanie chłodnych nocy, obfita poranna mgła oraz ciepłe i słoneczne dni. Miód wrzosowy w stanie płynnym ma ciemnobrunatną barwę i galaretowatą konsystencję.

Poza tym pożytkiem mogą być m.in.:

Rośliny jednoroczne: chaber bławatek, gorczyca biała, rezeda pachnąca, kolendra siewna.

Rośliny dwuletnie: arcydzięgiel litwor, dzwonek ogrodowy, nostrzyk biały i żółty, naparstnica purpurowa, ostrzeń pospolity, tojeść krwista, żmijowiec zwyczajny.

Rośliny wieloletnie: chaber łąkowy, cykoria podróżnik, groszek bulwiasty, hryzop lekarski, lawenda wąskolistna, lebiodka pospolita, koniczyna biała i łąkowa, krwawnica pospolita, macierzanka piaskowa, melisa lekarska, nawłoć kanadyjska, podbiał biały, szałwia, topinambur, wielosił błękitny.

Drzewa i krzewy: berberys zwyczajny, czeremcha amerykańska, dereń właściwy, głóg, irga, jaśminowiec, jarzębina, klon, kruszyna pospolita, malina, rokitnik, śnieguliczka biała, tamaryszek, tawuła, wawrzynek wilcze łyko, wierzba.